fot. Danuta Matloch/MKiDN
Spośród 45 zakwalifikowanych do konkursu zgłoszeń, jury wybrało projekt „Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze” kuratorki Aleksandry Kędziorek z udziałem artystów Krzysztofa Maniaka i Katarzyny Przezwańskiej oraz architekta Macieja Siudy. Projekt zostanie zaprezentowany w Pawilonie Polskim podczas 19. Międzynarodowej Wystawy Architektury w Wenecji. Wystawę będzie można zobaczyć od 10 maja do 23 listopada 2025 roku na Biennale Architektury.
Wybór uzasadniono:
Praca „Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze” nawiązuje do tradycji traktowania architektury jako szeroko rozumianego, bezpiecznego schronienia przed żywiołami, katastrofami, wojnami. Zadając pytanie o to, czy architektura ma odpowiednie narzędzia do budowania bezpiecznej rzeczywistości, praca przywołuje zarówno realne (techniczne), jak i zakorzenione w kulturze praktyki zapewniające ludziom poczucie sprawczości. Na ile skuteczne są zarówno formalne, jak i zwyczajowe metody zapewniania bezpieczeństwa? Czy elementy z pozoru irracjonalne mogą dziś wnieść nowe spojrzenie na przyszłość architektury i generować nowy repertuar rozwiązań w imię inteligentnych działań łączących wiedzę z intuicją?
Osadzona w lokalnej, polskiej tradycji wystawa „Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze” odnosi się do praktyk i rytuałów związanych z zapewnieniem poczucia bezpieczeństwa w architekturze. Widzi w nich praktyczną i powszechną odpowiedź na lęki, zarówno te, które towarzyszą ludziom od wieków, jak i współczesne. Pokazuje, że w wysoko stechnicyzowanym świecie prostota i dostępność rozwiązań daje potrzebne ludzkiej psychice poczucie sprawczości.
Wystawa zestawia ze sobą dwa porządki:
- bezpieczeństwa – reprezentowany przez obiekty zastane w budynku Pawilonu Polskiego, których obecność wynika z przepisów budowlanych, przeciwpożarowych czy BHP, tj. gaśnica, kłódka, czujka przeciwpożarowa (nieistniejąca, dodana przy okazji wystawy), główny wyłącznik prądu, kamera, znaki i wyjście ewakuacyjne. Są one zwykle postrzegane jako przezroczyste elementy infrastruktury budynku. Na wystawie zyskują zaś widoczność i artystyczną oprawę. Uzupełniają je dwa obiekty wypożyczone – drzwi do schronu oraz słupek graniczny, które odnoszą się do kwestii bezpieczeństwa w szerszym kontekście wojen i migracji.
- poczucia bezpieczeństwa – reprezentowany przez obiekty, które nawiązują do stosowanych od wieków w Polsce praktyk i rytuałów, związanych z budową oraz użytkowaniem budynku i jego najbliższego otoczenia. Należą do nich m.in. wiecha, różdżka radiestezyjna, podkowa nad wejściem, drzwi z niemalowanego drewna, kamień przydrożny, strach na wróble, skorupki jajek w fundamentach domów, gromnica i witki brzozowe do ochrony przed piorunami, butelka wmurowana w ścianę przez robotników, święty kąt, miseczki z jedzeniem dla domowników i ubożąt (słowiańskich duchów domowych) czy służące do wyganiania złej energii kije smugowe (słowiańskie palo santo).
Porządki te zostaną ukazane jako równorzędne i współwystępujące. Wystawa pokazuje, że granice między tym, co racjonalne i usankcjonowane prawem, a tym, co ma wymiar emocjonalny i odpowiada na potrzeby ludzkiej psychiki, nie są tak wyraźne, jak mogłoby się wydawać. Porządki bezpieczeństwa i poczucia bezpieczeństwa łączą się i przenikają.
Aranżacja wystawy obejmie całą przestrzeń pawilonu i jego fasadę. Połączy różne skale i otoczy widzów z wielu stron, działając na różne zmysły i zachęcając do aktywnego zwiedzania. Prezentowane obiekty zostaną znalezione, stworzone lub zaprojektowane samodzielnie lub zespołowo przez architekta Macieja Siudę oraz artystów Krzysztofa Maniaka i Katarzynę Przezwańską.
Opiekunem Pawilonu Polskiego i organizatorem wystaw na Biennale Sztuki i Biennale Architektury w Wenecji jest Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki.